Nos anos de mil novecentos sesenta e sete ou por aí chegou un novo profesor á Escola de Maxisterio de Lugo. Un home baixiño que viña de Madrid, e sendo como era da Fonsagrada (Guarromán, 1936) tiña un marcado acento galego, disimulado pola aparencia filosófica e seria dun novo inspector de Educación, incorporado á Delegación Provincial da Provincia.
Chegou con novos modos e maneiras, emprendedor nunha dinámica, se non moi novidosa, distinta no xeito de comunicación, aínda que non deixaba de ser moi teórica naquel entón que só intuía outros xeitos de acadar horizontes algo máis abertos. Falaba con nós antes de entrar na aula e fumaba, fumaba moito, entre cada fumeirada establecía quizais un coloquio, difícil e non usual, dalgún profesorado, inaudito naqueles tempos.
Daba clases de Didáctica e Pedagoxía. Non era aventado das novidosas pedagoxías europeas, que xa comezaban a romper e a configurar modelos docentes e sociais inclusivos e máis participativos. Pero el era diferente, de tal sorte que puidemos falar temas que noutras aulas serían imposibles, lonxe da mentalidade do profesorado habitual e con fórmulas quizais obsoletas.
Daquelas non era de ningún partido, a saber, non eran tempos deses mesteres diversificadores. Imaxinei que de ser, no seu momento, sería de menos marcada vocación conservadora da que despois foi. Sobre todo sabendo do seu talante participativo. Lémbroo aínda co seu sorriso irónico e retranqueiro, nunha nube en bafarada do tabaco rubio, palabras amables que pretendían pontes de diálogo e conciliación cos discrepantes.
Profesor en Maxisteiro e despois inspector durante a miña estadía en Antas de Ulla, nunha provisionalidade de dous anos e onde non me puxo problemas a impartir en galego as materias, e eran tempos de moito control nese aspecto, anque sei que non entendía moi ben cal era a pretensión de “normalizar” o noso idioma nas aulas e, sobre todo, no rural, onde segundo dicía, xa sabían galego dabondo. Non se explicaba a onde podería levar todo aquilo. Eu, como outra moita xente, díxenlle que de igual modo que en Valladolid se estudaba o Castelán, tamén, en Galiza conviña saber do noso e do propio, sobre todo cando tanto tempo estiveramos alleados.
El, profesor deses temas, sabía que os libros de Pedagoxía así o aconsellaban e que, á marxe doutras cuestións, era un modo de dignificarnos todos. No tempo que botei en Antas houbo outros inspectores que puxeron o berro no ceo e mesmo quixeron tomar medidas comigo, ameazas que o director, daquelas Licerio España, non consentiu. Defendéronme a pesar das miñas ansias compracidas e decididas no idioma natural.
Nas sortes do tempo, un día volvín con el a Lugo, se non tiña que vir na liña. E paramos en Monterroso. Algo tiña que arranxar antes de completar o camiño de volta. Naquela viaxe puiden comprobar como era cando se cabreaba, pois o centro novo nesa vila acababa de asolagarse totalmente cun temporal e aínda estaba sen inaugurar. Sentín as voces e berros clamando decencia e a reparación inmediata, diante dos responsables da empresa construtora e dos responsables do Concello que deberan estar atentos e vixiar as obras, que estando ben feitas, só procuraban o servizo e beneficio público.
Pasaron os anos e vin como foi parar á política. Non o imaxinei nesas andainas. Lembro cando foi Presidente da Deputación rodeado nos envoltorios de xentes que o perfilaron, e que por envexa lle chamaban “Gacelón”, supoño que por envexa e polo moito predicamento ou poderío dentro do partido. Foi Conselleiro. Atopeino en varias ocasións e sempre saudaba e chamábame polo nome. Gustáballe moito a música e cantar, así nunha noite e nun lugar próximo ao Parque de Rosalía de Castro en Lugo en que estaba con Xerardo Pardo de Vera, amigo e amante tamén da música, que tocara nos Relámpagos, cantamos cancións galegas clásicas con grande sentimento, sobre todo cando remoían sentimentos na Negra Sombra, no Adiós a Mariquiña, etc. Gustáballe a nosa música, anque non comprendía esa teima nosa.
Contaban del que era fillo dun republicano represaliado, e de como puidera esquecer a súa orixe e non responder á apertura que soñabamos todos. Non sei dar explicación a iso, contáronse moitas historias que pasaron a ser consumo de compadreos e comadreos daquel tempo. As nosas distancias ideolóxicas, tan grandes, non foron quen para non seguir falándonos e sorrir nas voltas da vida.
Un día fomos á Televisión Española, a un programa de Manuel Torre Iglesias, presentador preocupado pola situación do idioma galego. El, conselleiro, defendeuse da tímida aprobación dun “decreto do galego”, suposto bilingüismo que conculcaba os dereitos da Nosa Lingua e que miseralizaba a dramática situación. Con el estaba naquel programa e na mesma situación Filgueira Valverde, que tamén procurou xustificar o inxustificable. No programa opuxémonos, os naquela altura de Fuxan os Ventos e tamén Alonso Montero, quen tamén fora profesor meu varios anos. Todos apuntamos a unha “diglosia” evidente e dun trato desconsiderado connosco e co Noso. Desatención á Lingua que perdura por falta de autoestima e de querer resolver problemas de nosa dignidade.